Co to jest redyk wiosenny?
Redyk wiosenny to uroczyste wyprowadzenie owiec na hale, tym samym rozpoczęcie sezonu pasterskiego. Owce będą przebywać na hali przez cały sezon letni, aż do dnia św. Michała Archanioła (29 września).
W tym czasie owce są powierzane bacy, który wraz z juhasami (pomocnikami) opiekuje się nimi, prowadzi wypas, pilnuje zdrowia obecnych na hali owiec oraz zajmuje się produkcją tradycyjnych wyrobów mlecznych, takich jak oscypki czy bundz.
To wydarzenie ma głębokie korzenie w kulturze pasterskiej i jest reliktem dawnych praktyk rolnictwa transhumancyjnego, polegającego na sezonowym przemieszczaniu stad w poszukiwaniu najlepszych pastwisk.
Historia i znaczenie wiosennego redyku w kulturze góralskiej
To jedno z najstarszych i największych świąt w kulturze pasterzy Karpat, a zwłaszcza wśród górali zamieszkujących Podhale, Spisz, Orawę, Żywiecczyznę oraz Beskidy. Tradycja ta sięga średniowiecza, kiedy to zaczęto praktykować transhumancję – sezonowy wypas owiec polegający na przemieszczaniu stad z dolin na wysokogórskie łąki i polany w okresie letnim. Przez wieki stanowił naturalny rytm życia wsi górskich – oparty na harmonii z porami roku, cyklami natury i wymaganiami klimatycznymi.
Bacowie cieszyli się dużym autorytetem w społeczności. Doświadczony baca odpowiadał nie tylko za spokojny wypas i zdrowie powierzonych mu owiec, ale też za produkcję serów i utrzymanie ładu w szałasie. Często posiadali oni swoją własną wiedzę medyczną, zielarską oraz wyjątkowe umiejętności organizacyjne.
Redyk miał ogromne znaczenie duchowe i społeczne. Wyprowadzenie owiec na hale było uroczystym aktem przejścia – nie tylko dla stada, ale i dla całej wspólnoty. Symbolizowało rozpoczęcie nowego sezonu, który wiązał się z nadzieją na obfite mleko, dobre warunki pogodowe i brak chorób wśród zwierząt. Wyprowadzeniu towarzyszyły modlitwy, święcenia i rytuały, często inspirowane zarówno chrześcijaństwem, jak i przedchrześcijańskimi wierzeniami ludowymi, opartymi na kulcie przyrody i cykliczności życia.
Kiedy zaczyna się wiosenny redyk? Kluczowe daty wiosennego sezonu wypasu owiec na halach
W tradycyjnym kalendarzu pasterskim 23 kwietnia, czyli dzień Świętego Wojciecha, uznawany jest za symboliczną datę początku sezonu wypasowego. To właśnie wtedy – o ile pozwala na to pogoda – owce są wyprowadzane z zagród i ruszają w kierunku wysokogórskich hal, gdzie pozostaną, aż do jesieni.
Zanim jednak dojdzie do wypasu, w wielu miejscowościach organizowane są uroczystości religijne. W podhalańskim Ludźmierzu odbywa się msza święta z udziałem baców, juhasów oraz lokalnych władz. Tam też dochodzi do poświęcenia owiec, wody oraz „sajty” – szczapki drewna z wielkanocnego ognia, którą baca zabierze do bacówki, by odpalić nią pierwszą watrę. To symboliczne rozpoczęcie nowego cyklu życia pasterskiego.
Choć 23 kwietnia ma duże znaczenie symboliczne, faktyczna data redyku zależy głównie od warunków atmosferycznych i dostępności pastwisk. W cieplejsze wiosny może się zacząć już w drugiej połowie kwietnia, jednak często przypada dopiero w pierwszych dniach maja, kiedy topnieją ostatnie śniegi i hale są wystarczająco zielone, by zapewnić zwierzętom pożywienie.
W niektórych regionach (np. w Pieninach, Gorcach czy Beskidzie Żywieckim) lokalne redyki organizowane są w konkretnych weekendach majowych, tak aby mogły przyciągnąć nie tylko mieszkańców, ale i licznych turystów.
Główne lokalizacje redyku wiosennego w Polsce
Tradycja kultywowana jest w całym łuku Karpat, ale to właśnie w Polsce – szczególnie redyk na Podhalu, Żywiecczyźnie, Spiszu, Orawie oraz w Beskidzie Sądeckim i Pieninach – zachował swoją barwną, autentyczną formę.
To wyjątkowe święto bacowskie przyciąga nie tylko mieszkańców wsi i poszczególnych gospodarstw, ale i turystów z całej Polski oraz zagranicy.
Gdzie warto się wybrać, by doświadczyć tej wyjątkowej tradycji?
Ludźmierz (Podhale) – duchowe serce redyku
Ludźmierz to miejsce symboliczne – tutaj odbywa się jeden z najważniejszych redyków w Polsce, zawsze 23 kwietnia, w dzień św. Wojciecha, patrona pasterzy. Uroczystości w Ludźmierzu mają silne podłoże religijne – redyk poprzedza uroczysta msza święta w sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej, z poświęceniem owiec, sajty i bacowskiego ekwipunku. To wydarzenie gromadzi przedstawicieli całej wspólnoty góralskiej i często transmitowane jest przez media regionalne.
Korbielów (Beskid Żywiecki) – redyk z pokazami i festynem
Korbielów, położony u podnóża Pilska, to kolejne ważne miejsce redyku. Wiosenny redyk w tej miejscowości postrzegany, jako największe święto wsi łączy tradycję z atrakcjami turystycznymi. Owce wyprowadzane są z wioski przy akompaniamencie muzyki góralskiej, w towarzystwie pasterzy w tradycyjnych strojach, a wydarzenie kończy się często pasterką redykową, koncertami regionalnych zespołów oraz kiermaszami produktów bacowskich – serów, bundzu i oscypków. To świetne miejsce dla całych rodzin.
Szczawnica (Redyk w Pieninach) – malownicza dolina Dunajca
W Szczawnicy redyk wiosenny przyjął formę dużego wydarzenia turystyczno-kulturalnego, organizowanego zazwyczaj na początku maja. Malownicze otoczenie Pienin, lokalna kuchnia i barwna oprawa sprawiają, że redyk w tej okolicy jest bardzo widowiskowy. Pasterze wyprowadzają owce z niższych partii gór do bacówek położonych na halach wokół Przehyby, Durbaszki czy Wysokiego Wierchu. To również świetna okazja do poznania regionalnego rzemiosła – często towarzyszą mu warsztaty serowarskie i pokazy rękodzieła.
Biały Dunajec i Bukowina Tatrzańska (Podhale) – tradycja rodowa
W tych miejscowościach redyk zachował swój autentyczny, lokalny charakter. Choć nie są to wydarzenia o dużym charakterze komercyjnym, właśnie tutaj można doświadczyć redyku najbardziej zbliżonego do tego sprzed stu lat. Wypas owiec odbywa się w rodzinnych gospodarstwach pasterskich, a proces przekazywania stada bacy nadal ma uroczysty i bardzo symboliczny charakter. To świetne miejsce dla tych, którzy szukają mniej turystycznej, a bardziej autentycznej wersji redyku.
Piwniczna-Zdrój i Rytro (Beskid Sądecki) – powrót do dawnych tradycji
W Beskidzie Sądeckim redyk przez długi czas był tradycją zapomnianą. Dzięki lokalnym stowarzyszeniom i pasjonatom kultury góralskiej zwyczaj ten został wskrzeszony i znów przyciąga uwagę. W Piwnicznej i Rytrze redyk organizowany jest w formie regionalnego święta z pokazami folkloru, warsztatami, degustacjami i wspólnym biesiadowaniem. Warto odwiedzić te miejscowości, jeśli zależy nam na połączeniu edukacji kulturowej z wypoczynkiem w uzdrowiskowym klimacie.
Rytuały towarzyszące – sajty, święcenie owiec, watra
Przed redykiem odbywała się msza święta, podczas której gospodarz przekazywał owce bacy na czas wypasu. Przekazanie miało nie tylko charakter praktyczny, ale i symboliczny – oznaczało zaufanie, że przez kilka miesięcy baca będzie opiekować się powierzonym mu dobytkiem. Od tego momentu baca stawał się głównym strażnikiem owiec i wszystkiego, co z nimi związane.
Jak wziąć udział w redyku? Poradnik dla turysty
Planując udział w redyku, warto:
- sprawdzić daty wydarzeń w lokalnych kalendarzach gminnych i ośrodków kultury,
- zabrać wygodne buty i aparat fotograficzny,
- skorzystać z okazji do zakupu regionalnych produktów prosto od baców,
- traktować redyk nie jako festyn, lecz jako spotkanie z żywym dziedzictwem kulturowym górali.
Dla ułatwienia przedstawiamy Wam kluczowe wydarzenia w 2025 roku:
- kwiecień:
Święto Bacowskie w Ludźmierzu – uroczysta msza święta o godz. 11.00 – Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu. Po nabożeństwie z udziałem baców z Podhala i Karpat Polskich będą też zwyczajowe obrzędy oraz stoiska z produktami regionalnymi.
Uroczyste rozpoczęcie sezonu pasterskiego w Rychwałdzie – Msza św. o godz. 9.00 – Bazylika św. Mikołaja. Po uroczystym nabożeństwie odbędą się tradycyjne obrzędy pasterskie i występy artystyczne.
- maj:
1 maja – redyk wiosenny (miysanie owiec) – Szczawnica – Jaworki (scena plenerowa pod Homolami)
2 maja – “miyszani owiec” w Koniakowie – baca Piotr Kohut. (Termin może ulec zmianie)
3 maja Święto Bacowskie – Małe Ciche (Gmina Poronin)
10 maja – Miysanie Owiec w Ochotnicy Górnej (termin może ulec zmianie przy złej pogodzie)
11 maja redyk na Buczu – Bacówka Bucze (u Państwa Jucha w Górkach Wielkich)
11 maja – maja Wiślański Wygón Łowiec na Pasiekiach – Wisła (u gazdy Jana Kędziora) (godz. 12.00)
7 czerwca XVIII Zwyk Bacowski w Soblówce (gmina Ujsoły) – Osada Pasterska w Soblówce
5-6 lipca – Święto Pasterskie – Lipnica Wielka
- sierpień:
Letni Wypas Owiec – redyk – Jaworki (Pieniny)
sierpnia XII Pasterskie Spotkanie w Dolinie Olczyskiej
sierpień – Festiwal Oscypka w Zakopanem
15 – 21 sierpień – 56. Międzynarodowy Festiwal Folkloru ziem Górskich – Zakopane
Wypas owiec najczęściej zadawane pytania
1. Kiedy jest redyk wiosenny w Szczawnicy?
Odpowiedź: Zazwyczaj 1 maja, w 2025 odbędzie się pod Homolami w Jaworkach.
2. Ile owiec bierze udział w redyku?
Odpowiedź: Nawet 1500 owiec – liczenie odbywa się „na desce” przez juhasów.
3. Co to znaczy „miyszani owiec”?
Odpowiedź: To mieszanie owiec od różnych gospodarzy w jedno stado.
4. Czym jest sajta i do czego służy?
Odpowiedź: To szczapa drewna zapalana ogniem wielkanocnym – rozpala się nią watrę w bacówce.
5. Czy redyk odbywa się tylko wiosną?
Odpowiedź: Nie – istnieje też redyk jesienny, związany z powrotem owiec z hal.
